Khủng long sừng nhọn Centrosaurus là một chi khủng long ăn thực vật thuộc liên họ Khủng long mặt sừng (tên khoa học: Ceratopsidae) sống vào thời kỳ Phấn trắng muộn tại khu vực ngày nay là Bắc Mỹ. Tàn tích của chúng được tìm thấy tại thành hệ tầng Công viên khủng long với những mẫu hóa thạch có niên đại từ 76,5 tới 75,5 triệu năm trước.

1. Chi tiết phân loại Khủng long sừng nhọn Centrosaurus

• Phân loại: Nhóm Khủng long hông chim, phân nhóm Khủng long mặt sừng, bộ Khủng long vận giáp, phân bộ Khủng long sừng, họ Khủng long đầu diềm, liên họ Khủng long mặt sừng, gia đình Khủng long sừng nhọn.
• Phân loại khoa học: Dinosauria, Ornithischia, Genasauria, Cerapoda, Marginocephalia, Ceratopsia, Neoceratopsia, Coronosauria, Ceratopsidae, Centrosaurinae.
• Đại diện loài: Centrosaurus apertus.
• Phát hiện và đặt tên bởi: Lawrence Lambe (1904).

2. Đặc điểm cơ bản của Khủng long sừng nhọn Centrosaurus

• Thời kỳ tồn tại:  Khoảng 76-74 triệu năm trước vào kỷ Phấn trắng muộn.
• Môi trường sống: Sống trong môi trường sống trên cạn tại khu vực ngày nay là Bắc Mỹ như Alberta (Canada), Saskatchewan (Canada) và Montana (Hoa Kỳ).
• Hóa thạch: Nhiều mẫu vật được phát hiện và sau khi xác định, phân loại lại được xác nhận là hợp lệ. Mẫu hóa thạch của da cũng được phát hiện.
• Nơi phát hiện: Hệ tầng Công viên khủng long ở Alberta, Canada.
• Chế độ ăn uống: Ăn thực vật.
• Chế độ sinh sản: Đẻ trứng.
• Kích thước cơ thể: Dài 4,3 đến 4,8 m.
• Đặc điểm di chuyển: Trên 4 chân.
• Đặc điểm cơ thể nổi bật: Khủng long sừng nhọn Centrosaurus có một cái sừng trên mõm và gai quanh sau diềm cổ.

3. Khám phá hóa thạch

Hóa thạch đầu tiên của Khủng long sừng nhọn Centrosaurus là mẫu hóa thạch hộp sọ (đánh số NMC 971) phát hiện từ sông Red Deer ở Alberta, Canada, mà Lawrence Lambe ban đầu gán mẫu hóa thạch này cho loài khủng long Monoclonius dawsoni vào năm 1902. Khu vực Công viên Khủng long là một ngôi mộ khổng lồ (“Hilda Mega-Bonebed”) nơi hàng ngàn cá thể khủng long và nhiều loài sinh vật cổ đại ở mọi lứa tuổi đã chết cùng nhau tại đó. Mẫu hóa thạch này có lẽ có nguyên nhân cái chết do một lần vượt sông thất bại.

4. Đặt tên và ý nghĩa tên gọi

Khủng long sừng nhọn Centrosaurus có cái tên có nghĩa là “thằn lằn sừng nhọn”. Cái tên này có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp “kentron” (gai hoặc sừng) và “sauros” (thằn lằn, để chỉ các loài bò sát nói chung). Cái tên này thực ra không đến từ đặc điểm sừng mũi khổng lồ của nó bởi đây là một đặc điểm chưa được xác định tại thời điểm nó được đặt tên mà đến từ hai ngạnh gồ lên hình móc trên đỉnh của diềm xếp nếp.

Do sự hiểu lầm về các quy tắc của đặt tên, Hennig đã đặt tên cho một loài thuộc nhóm khủng long có gai và diềm (tên khoa học: Stegizardid) là Kentrosaurus vào năm 1916 và Franz Nopcsa cũng đổi tên loài khủng long thành Doryphorosaurus tại cùng thời điểm đó. Do cùng bắt nguồn từ những từ Hy Lạp giống nhau nên hai loài Khủng long sừng nhọn Centrosaurus và loài có tên Kentrosaurus gây nên nhiều nhầm lẫn trong việc nghiên cứu.

Năm 1989, Chure và McIntosh đã đặt tên thay thế cho Centrosaurus là Eucentrosaurus chỉ vì tin rằng Fitzinger đã gán tên “Centrosaurus” đó cho một loài khác có sừng vào năm 1843.

5. Chế độ ăn uống, tập tính sinh hoạt

Giống như các loại khủng long sừng khác, hàm của Centrosaurus có cấu tạo để cắt xuyên qua các loài thực vật cứng ở thời cổ đại. Việc phát hiện ra những tập hợp hóa thạch xương với số lượng lớn của Khủng long sừng nhọn Centrosaurus ở Canada cho thấy chúng là loài động vật có tập tính sống theo bầy đàn và có thể đã di cư theo bầy lớn. Những cái chết hàng loạt có thể là do các loài khủng long trong đó Khủng long sừng nhọn Centrosaurus đã tập trung quanh một vũng nước trong một đợt hạn hán tại khu vực ngày nay là Công viên Khủng long (Alberta).

Các diềm lớn và sừng mũi là một trong những đặc điểm ngoại hình đặc biệt nhất của tất cả các loài khủng long. Chức năng của chúng là chủ đề tranh luận kể từ khi những con khủng long có sừng đầu tiên được phát hiện. Các lý thuyết phổ biến liên quan đến chức năng diềm và sừng của các loài thuộc liên họ Khủng long mặt sừng bao gồm: bảo vệ khỏi động vật ăn thịt, chiến đấu trong loài và đặc điểm thu hút bạn tình. Một nghiên cứu năm 2009 về các tổn thương sọ Khủng long ba sừng Triceratops và Khủng long sừng nhọn Centrosaurus cho thấy các vết thương xương trên hộp sọ có nhiều khả năng gây ra bởi chiến đấu, có thể đến từ các cuộc tấn công săn mồi. Các diềm của Khủng long sừng nhọn Centrosaurus quá mỏng để được sử dụng khi cần phòng thủ chống lại kẻ săn mồi, mặc dù các diềm dày hơn, rắn chắc của Khủng long ba sừng Triceratops có thể đã tiến hóa để thêm khả năng bảo vệ cổ của chúng. Các diềm của Khủng long sừng nhọn Centrosaurus rất có thể được sử dụng để nhận dạng loài hoặc các hình thức phân loại giới tính khác.

6. Phân loại và vị trí trên cây phả hệ khủng long

Chi Khủng long sừng nhọn Centrosaurus được dùng để đặt tên cho liên họ Khủng long sừng nhọn (tên khoa học: Centrosaurinae). Họ hàng gần nhất của nó dường như là Khủng long sừng gai (Styracosaurus) và Khủng long một sừng (Monoclonius). Chúng có nhiều đặc điểm giống nhau đến nỗi một số nhà cổ sinh vật học đã từng coi chúng là đại diện cho cùng một chi khủng long. Dưới đây là cây phả hệ của liên họ Khủng long sừng nhọn Centrosaurinae theo một phân tích phát sinh gen của Chiba và các đồng nghiệp (2017):

7. Lưu trữ và bảo tồn

Nếu bạn muốn chiêm ngưỡng bộ xương của loài khủng long này, bạn có thể ghé thăm:

• Bảo tàng Victoria (Melbourne, Victoria, Australia)
• Công viên khủng long (Alberta, Canada)

8. Một số tư liệu tham khảo về Khủng long sừng nhọn Centrosaurus

Hiện nay còn hiếm các tài liệu nghiên cứu về Khủng long sừng nhọn Centrosaurus được viết hoặc dịch thành tiếng Việt. Nếu các bạn muốn được tiếp cận với những tài liệu chuyên sâu hơn về loài khủng long này, bạn có thể tham khảo qua các website tiếng Anh với những thông tin đầy đủ. Một số trang web hữu ích cho bạn là:

• Nhm.ac.uk – Natural History Museum: Trang tập hợp những thông tin phân loại ngắn gọn về Khủng long sừng nhọn Centrosaurus và nhiều loài khủng long khác, bạn có thể truy cập: https://www.nhm.ac.uk/discover/dino-directory/centrosaurus.html.
• Dinosaurpictures.org: Nơi tổng hợp các hình ảnh về nhiều loài khủng long, trong đó có Khủng long sừng nhọn Centrosaurus: http://dinosaurpictures.org/Centrosaurus-pictures.
• Prehistoric wildlife: Trang tổng hợp thông tin chi tiết về các loài khủng long từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau, trong đó có Khủng long sừng nhọn Centrosaurus: http://www.prehistoric-wildlife.com/species/c/centrosaurus.html.

Như vậy chúng tôi đã cùng bạn tìm hiểu về Khủng long sừng nhọn Centrosaurus – một loài khủng long có nhiều điểm thú vị mà cho đến nay giới cổ sinh vật học vẫn chưa được khám phá hết. Mong rằng thông qua bài viết của chúng tôi hôm nay, các bạn đã được cung cấp nhiều thông tin thú vị để hiểu biết hơn về loài khủng long cổ đại này. Hãy theo dõi trang web của chúng tôi để cùng nhau tìm hiểu thêm những loài khủng long khác nữa nhé!