Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus là một thành viên có kích thước vừa phải của gia đình Khủng long mỏ vịt. Nó được biết đến từ hoá thạch một số bộ xương được phát hiện từ hệ tầng sông Judith của Montana và hệ tầng Oldman của Alberta. Chúng được xác định sống vào kỷ Phấn trắng muộn, tức khoảng 89 đến 88 triệu năm trước. Chúng là một loài khủng long nổi tiếng đến từ Bắc Mỹ với nhiều mẫu vật hóa thạch “hoàn hảo” có ý nghĩa quan trọng đối với ngành Cổ sinh vật học.

Chi tiết phân loại Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus

• Phân loại: Nhóm Khủng long hông chim, bộ Khủng long vận giáp, phân nhóm Khủng long sừng, phân bộ Khủng long chân chim thực sự, phân họ Khủng long cự đà, liên họ Khủng long mỏ vịt thực sự.
• Phân loại khoa học: Dinosauria, Ornithischia, Genasauria, Cerapoda, Ornithopoda, Euornithopoda, Iguanadontia, Euiguanadontia, Dryomorpha, Ankylopollexia, Iguanodontoidea, Hadrosauridae, Euhadrosauria, Hadrosaurinae.
• Đại diện loài: Brachylophosaurus canadensis.
• Phát hiện và đặt tên bởi: C. M. Sternberg (1953).
• Ý nghĩa tên: Cái tên “Brachylophosaurus” có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp từ “brachys” có nghĩa là “ngắn”, kết hợp từ “lophos” nghĩa là “mào” và “sauros” nghĩa là “thằn lằn” để chỉ các loài bò sát nói chung. Cái tên này được đặt tên theo hình dạng của mào trên hộp sọ của nó. Tên đại diện loài B. canadensis, có nguồn gốc từ “Canada” trong tiếng Latin để chỉ nguồn gốc phát hiện loài này.

Đặc điểm cơ bản của Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus

• Thời kỳ tồn tại:  Vào kỷ Phấn trắng muộn, khoảng 89 đến 88 triệu năm trước.
• Môi trường sống: Sống trong môi trường rừng trên cạn ở nơi ngày nay là Bắc Mỹ.
• Hóa thạch: Khoảng 7 mẫu vật khác nhau đến từ các cá thể khủng long khác nhau.
• Nơi phát hiện: Hệ tầng Oldman ở Alberta (Canada) và hệ tầng sông Judith ở Montana (Hoa Kỳ).
• Chế độ ăn uống: Ăn thực vật.
• Chế độ sinh sản: Đẻ trứng.
• Kích thước cơ thể: Đạt chiều dài trưởng thành ít nhất là 9m, có thể lên đến 11 và nặng khoảng 7 tấn.
• Đặc điểm di chuyển: Bằng cả 4 chân.
• Đặc điểm cơ thể nổi bật: Mặt trên hộp sọ phía sau của nó có hình dáng phẳng, giống như mái chèo ngang. Một số cá thể, tùy thuộc vào độ tuổi, có các tấm xương phẳng bao phủ gần như toàn bộ mái sọ, trong khi những con khác có các tấm xương sọ ngắn hơn, hẹp hơn. Các đặc điểm đáng chú ý khác là loài này sở hữu một cái đầu tương đối nhỏ, kích cỡ cánh tay dưới dài bất thường và mỏ của hàm trên rộng hơn so với các loài Khủng long bò tót sống cùng thời khác.

Lịch sử khám phá và các mẫu hóa thạch nổi bật

Mẫu vật hóa thạch đầu tiên của Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus được phát hiện tại khu vực RTMP Quarry 103 (còn gọi là Sternberg Quarry 58) trong hệ tầng Oldman (nhóm Belly River), Little Sandhill Creek, Alberta, ở Canada, vào năm 1936 bởi C. M. Sternberg. Ông đã đặt tên và mô tả loài khủng long này lần đầu vào năm 1953 dựa trên hóa thạch một hộp sọ và một số mẩu xương (đánh số: NMC 8893) nhưng khi đó ông đã gán nó cho một loài khác có tên là Khủng long Kritosaurus. Sau đó, người ta phát hiện thêm mẫu vật hóa thạch là một phần hộp sọ (đánh số: FMNH PR 862) vào năm 1922 trong một lớp của Hệ tầng Oldman giữa, có niên đại từ khoảng 78 triệu năm trước. Dựa trên đó, người ta phân loại loài khủng long này thành chi riêng với đại diện loài là Brachylophosaurus canadensis.

Loài thứ hai của chi này là Brachylophosaurus goodwini với mẫu vật duy nhất được mô tả và công nhận là của chi cho đến những năm 1980 bởi Jack Horner vào năm 1988. Tên loài được đặt nhằm tôn vinh nhà sưu tập Mark Goodwin. Loài này được dựa trên hóa thạch của một phần hộp sọ và bộ xương (đánh số: UCMP 130139) được tìm thấy trong hệ tầng sông Judith của Montana, tại Skull Crest. Tuy nhiên, vào năm 2005, một nghiên cứu của Albert Prieto-Márquez đã kết luận rằng sự khác biệt giữa hai loài B. goodwini và B. canadensis là do biến đổi cá nhân hoặc kết quả phục dựng sai lầm với đỉnh hộp sọ bị lộn ngược của mẫu hoá thạch UCMP 130139. Do đó, thực tế là B. goodwini và B. canadensis là cùng một loài.

Một phát hiện hóa thạch khác tại Canada là mẫu vật bao gồm một phần bộ xương không hoàn chỉnh có hộp sọ (đánh số: TMP 1990.104.0001) được phát hiện tại Sông Milk ở Alberta vào năm 1990. Nó được thu thập bởi nhân viên Tyrrell Darren Tanke và đoàn của ông. Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus sau đó đã trở nên nổi tiếng hơn từ hàng chục mẫu hóa thạch được tìm thấy ở Montana và Alberta.

– Elvis:

Vào năm 1994 tại Malta thuộc Quận Phillips, nhà cổ sinh vật học nghiệp dư Nate Murphy đã phát hiện ra hóa thạch một bộ xương Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus hoàn chỉnh mà ông đặt biệt danh cho nó là “Elvis”.

– Leonardo:

Sau đó, thậm chí nhiều cuộc khai quật đã được thực hiện bởi Murphy và nhóm của ông tại Viện Khủng long sông Judith. Vào ngày 20 tháng 7 năm 2000, mẫu vật đánh số JRF 115H đã được Dan Stephenson phát hiện và đặt biệt danh là “Leonardo”. Mẫu hóa thạch này là bộ xương gần như hoàn chỉnh và một phần “xác ướp” có dấu vết của các mô mềm da của một cá thể giống cái Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus. Nó được coi là một trong những phát hiện khủng long ngoạn mục nhất từ ​​trước đến nay, và được đưa vào Sách kỷ lục Guinness thế giới.

– Roberta và Peanut:

Sau đó, họ đã khai quật “Roberta” là một bộ xương duyên dáng gần như hoàn chỉnh. Mẫu hóa thạch khác có biệt danh “Peanut” là một con non được bảo quản khá hoàn chỉnh với một số dấu vết về mô mềm da tiếp tục được phát hiện vào năm 2002 bởi Robert E. Buresh và đang được trưng bày tại Viện ở Malta, MT.

– Marco:

Tháng 5 năm 2008, Steven Cowan, điều phối viên quan hệ công chúng tại Bảo tàng Khoa học Tự nhiên Houston, đã phát hiện ra bộ xương Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus. Mẫu hóa thạch này sau đó được đặt tên là “Marco” được xác định là phát hiện từ cùng khu vực với “Leonardo”.

Một số khám phá thú vị về Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus

– Phân biệt đặc điểm hình thái:

Năm 2015, Jack Horner đã thiết lập một danh sách về một số đặc điểm khác biệt để phân biệt Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus. Đó là đặc điểm mào được hình thành bởi xương mũi có hình mái chèo và có hình dáng bằng phẳng ở những cá thể trưởng thành và nhô ra trên đỉnh hộp sọ. Ngoài ra, chúng có nhánh trước của xương ổ răng rất dài.

– Cấu tạo bộ xương:

Đầu của Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus có hình dáng hơi dài. Nó rộng ở phía sau và rất hẹp dọc theo chiều dài của mõm. Tuy nhiên, mỏ trên mở rộng đột ngột hướng về phía rìa sau của nó, tạo thành một lõi xương rộng cho vỏ sừng. Lỗ mũi cực kỳ lớn và giữa chúng có xương mũi tạo thành một bức tường xương cao hẹp trên đỉnh của mõm. Xương sau mũi kéo dài theo chiều ngang và tạo ra một đỉnh sọ hình lưỡi phẳng, phát triển quá mức và nhô ra. Mào không rỗng mà bao gồm các xương lớn.

Các hàm trên và răng-hàm trên của loài khủng long này thuôn dài về phía trước. Số lượng răng tăng lên trong suốt cuộc đời, từ 30 răng ở cá thể trẻ đến 48 răng trong các mẫu hóa thạch của các các thể trưởng thành. Các răng được xếp chồng lên nhau, có tới ba răng cho mỗi vị trí, tạo thành một cạnh cắt sắc và uốn cong vào trong. Xương hàm dưới và xương tứ giác mọc hướng ra hai bên, do đó hộp sọ rộng hơn nhiều ở nửa dưới hộp sọ, dẫn đến hình dạng hình thang ở góc nhìn phía sau hộp sọ.

– “Xác ướp”: Mô mềm mang dấu ấn của lớp da bao ngoài cơ thể:

Một số mẫu hóa thạch được gọi là “xác ướp” đã cung cấp thông tin về các mô mềm của Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus. Những “xác ướp” này thực sự bao gồm các phôi hóa thạch đã bảo tồn được đường viền của cơ thể và hiển thị các dấu ấn trên da. “Xác ướp” được nghiên cứu tốt nhất là “Leonardo”, mẫu vật chiếm 90% bề mặt vật đúc được bao phủ bởi các dấu ấn của da.

Trên mõm, có thể nhìn thấy phần còn lại của chiếc mỏ rộng. Các dấu vết trên da cho thấy nhiều nếp gấp và cấu trúc của các vảy đa giác nhỏ. Ở mặt sau là một đường diềm giữa được hình thành bởi các hình chiếu có thể là hình tam giác hoặc hình nón có mặt. Chúng dường như được tách riêng và được đặt dưới mỗi cột sống thần kinh của cột sống.

Kiểm tra dạ dày của “Leonardo” cũng cho thấy con khủng long bị ký sinh bởi những con giun nhỏ được bao phủ trong những chiếc lông mịn. Khám phá chỉ ra rằng các loài khủng long khác có thể là vật chủ của ký sinh trùng tương tự.

Phân loại và vị trí trên cây phả hệ

Dưới đây là cây phả hệ thể hiện các mối quan hệ trong gia đình Khủng long mỏ vịt bao gồm chi Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus đã được xuất bản vào năm 2013 bởi Alberto Prieto-Márquez và các cộng sự:

Phát hiện đối với ngành cổ sinh vật học

Năm 2003, bằng chứng của các khối u, bao gồm u máu, u xơ tử cung, ung thư di căn và u nguyên bào xương đã được phát hiện trong các bộ xương hóa thạch của Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus. Rothschild và cộng sự đã thử nghiệm các khối u trên đốt sống của hơn 10.000 hóa thạch hóa thạch của một số loài Khủng long mỏ vịt (bao gồm Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus và cả Edmontosaurus, Gilmoreosaurus và Bactrosaurus) bằng cách chụp cắt lớp vi tính và sàng lọc huỳnh quang đều cho kết quả dương tính. Các khối u có thể đã được gây ra bởi các yếu tố môi trường hoặc xu hướng di truyền.

Lưu trữ và bảo tồn

Nếu bạn muốn chiêm ngưỡng bộ xương của loài khủng long Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus này thì bạn có thể ghé thăm một số bảo tàng trên thế giới như:

• Bảo tàng Trẻ em Indianapolis (Indiana, Hoa Kỳ).
• Bảo tàng Hoàng gia Tyrrell (Alberta, Canada).
• Bảo tàng Rockies (Bozeman, Montana, Hoa Kỳ).
• Bảo tàng Khủng long Great Plains và Trạm dã chiến Malta (Montana, Hoa Kỳ).

Một số tư liệu tham khảo về Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus

Đây là một con khủng long khá nổi tiếng nên bạn có thể tìm được một số thông tin khá thú vị của nó bằng tiếng Việt như ở một số trang web là:

• Thegioidongvat.co: Trang tổng các thông tin về nhiều loài động vật mà bạn có thể truy cập tại: https://thegioidongvat.co/brachylophosaurus/.
• Khoahoc.tv: Trang thông tin khoa học với bài viết “Phát hiện tĩnh mạch khủng long tồn tại 80 triệu năm”: https://khoahoc.tv/phat-hien-tinh-mach-khung-long-ton-tai-80-trieu-nam-67462.

Nếu các bạn muốn được tiếp cận với những tài liệu chuyên sâu hơn về loài khủng long này, bạn có thể tham khảo qua các website tiếng Anh với những thông tin đầy đủ. Một số trang web hữu ích cho bạn là:

• Nhm.ac.uk – Natural History Museum: Trang tập hợp những thông tin phân loại ngắn gọn về Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus và nhiều loài khủng long khác: https://www.nhm.ac.uk/discover/dino-directory/brachylophosaurus.html.
• Dinosaurpictures.org: Nơi tổng hợp các hình ảnh về nhiều loài khủng long, trong đó có Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus: http://dinosaurpictures.org/Brachylophosaurus-pictures.

Mong rằng thông qua bài viết của chúng tôi hôm nay, các bạn đã được cung cấp nhiều thông tin hữu ích để hiểu biết hơn về loài Khủng long mào ngắn Brachylophosaurus thú vị này. Hãy theo dõi trang web của chúng tôi để cùng nhau tìm hiểu thêm những loài khủng long khác nữa nhé!