Trong thế giới cổ đại, không chỉ có trên cạn hay dưới nước mà loài khủng long còn làm bá chủ trên trên không trung. Một loài Khủng long bay tiêu biểu, được xem như là cỗ máy diệt mồi trên không trung lúc bấy giờ chính là Điểu long lông vũ Archaeopteryx với hình dáng đặc biệt. Theo nhiều nhà khoa học, loài khủng long này chính là tổ tiên của nhiều loài chim hiện đại ngày nay. Bài viết hôm nay sẽ giới thiệu cho bạn về loài khủng long thú vị này.

Chi tiết phân loại Điểu long lông vũ Archaeopteryx

•  Phân loại: Bộ Khủng long hông thằn lằn, phân bộ Khủng long ăn thịt, lớp Khủng long bay.
•  Phân loại khoa học: Dinosauria, Saurischia, Theropoda, Neotheropoda, Tetanurae, Avetheropoda, Coelurosauria, Tyrannoraptora, Maniraptoriformes, Maniraptora, Paraves, Eumaniraptoria, Avialae, Archaeopterygidae.
•  Đại diện loài: Archaeopteryx lithographica.
•  Phát hiện và đặt tên bởi: Mayer (1861).
•  Ý nghĩa tên: Archaeopteryx theo tiếng Hy Lạp cổ nghĩa là “Đôi cánh cổ đại”.

Đặc điểm cơ bản của Điểu long lông vũ Archaeopteryx

• Thời kỳ tồn tại: Cuối kỷ Jura, khoảng 147 triệu năm về trước.
• Môi trường sống: Sống trên cạn và bay lượn trên không để săn mồi.
• Hóa thạch: Có tổng cộng 12 mẫu vật hóa thạch đã được tìm thấy.
• Nơi phát hiện: Tại các mỏ đá vôi gần Solnhofen, Đức.
• Chế độ ăn uống: Ăn thịt và con mồi của chúng thường là các loài bò sát nhỏ, động vật lưỡng cư, động vật có vú và côn trùng.
• Chế độ sinh sản: Đẻ trứng.
• Kích thước cơ thể: Một con Điểu long lông vũ Archaeopteryx trưởng thành có thể dài đến 50cm và nặng khoảng từ 0.8 – 1kg.
• Đặc điểm di chuyển:  Có thể di chuyển bằng 2 chân và bay lượn.
• Đặc điểm cơ thể nổi bật: Trong miệng của chúng có nhiều răng sắc nhọn và đầu cánh của chúng có 3 móng vuốt mỗi bên.

Sự phát hiện tình cờ

Các hóa thạch của Điểu long lông vũ Archaeopteryx được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1860 hoặc 1861, khi một chiếc lông vũ đơn độc được tình cờ tìm thấy từ các mỏ đá vôi gần Solnhofen, Đức. Cho đến nay, các nhà khoa học vẫn chưa chứng minh được mẫu lông vũ này là của loài Điểu long lông vũ Archaeopteryx hay là một loài chim nguyên sinh khác, nhưng việc tìm thấy nó đã thúc đẩy các đoàn khảo cổ học tìm kiếm và phát hiện ra phần lớn các hóa thạch của loài Điểu long lông vũ Archaeopteryx.

Năm 1861, bộ xương đầu tiên bị thiếu phần lớn đầu và cổ được tìm thấy gần Langenaltheim, Đức. Bộ xương lúc đó đã được trao cho một bác sĩ và sau này người bác sỹ đó đã bán nó cho Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên London. Những phát hiện về Điểu long lông vũ Archaeopteryx này được nghiên cứu và cho thấy sự trùng khớp với nghiên cứu “Về nguồn gốc các loài” của Darwin, và xác nhận lý thuyết của ông về nguồn gốc và sự tiến hóa của các loài sinh vật.

Trong những năm tiếp theo, những mẫu vật về Điểu long lông vũ Archaeopteryx được tìm thấy, đến nay tổng cộng là 12 mẫu vật trong đó có bộ xương hoàn chỉnh nhất được lưu trữ tại Bảo tàng lông Humboldt Naturkunde, Đức. Các mẫu vật này đang được các nhà khoa học sử dụng để nghiên cứu và mô tả về loài khủng long này.

Dấu hiệu của lông vũ

Một trong những yếu tố được chú ý nhất khi quan sát các mẫu vật tìm được về Điểu long lông vũ Archaeopercx chính là dấu hiệu của lớp lông vũ bao phủ cơ thể của chúng. Những chiếc lông vũ này không mọc theo cách mọc đối xứng rõ rệt như là cấu trúc của lông vũ ở các loài chim hiện đại. Thêm vào đó, phần lông đuôi của chúng lại được mọc đối xứng với phần núm chắc chắn – một lần nữa phù hợp với đặc điểm của các loài chim hiện đại.

Bộ lông vũ của Điểu long lông vũ Archaeopercx qua nghiên cứu đã cho thấy những dấu hiệu của phần viên lông cơ bản và điều này hỗ trợ rất nhiều trong các chuyến bay ngắn của chúng. Theo dọc sống lưng của chúng, các nhà khoa học cũng quan sát thấy những dấu hiệu về các mảng lông dày, một điều khá giống với bộ lông của các loài chim hiện đại về tính đối xứng và chắc chắn.

Tuy nhiên, các nhà khoa học cũng cho biết không hề tìm thấy có bất cứ dấu hiệu nào của lông vũ ở phía trên cổ và đầu của Điểu long lông vũ. Một giả thiết khác được ủng hộ đã cho rằng chính điều kiện bị nhúng trong trầm tích anoxic của các hóa thạch Điểu long lông vũ sau khi chết và trôi dạt trên biển thì phần đầu, cổ và đuôi của chúng thường cúi xuống làm cho các dấu hết về lông vũ ở các bộ phận này đều biến nhất. Trên thực tế, đã có nhiều trường hợp ở một số mẫu vật hóa thạch của các loài vật mang lông vũ khác, phần lông vũ này sau khi các sinh vật chết và bị vùi trong các hệ trầm tích thì bắt đầu tách ra và bị phân hủy. So với phần lông vũ ở đầu và cổ thì phần lông vũ ở đuôi phát triển hơn, to hơn và nhờ đó đã bám chắc hơn nên đã để lại những dấu vết hóa thạch hết sức rõ ràng cho đến tận ngày này.

Tổ tiên thực sự của các loài chim hiện đại?

Sau quá trình nghiên cứu các mẫu vật đầu tiên tìm thấy thuộc về loài Điểu long lông vũ Archaeopteryx, các nhà khoa học đã đưa ra kết luận rằng đây chính là tổ tiên của các loài chim hiện đại ngày nay. Tuy nhiên, một số những khám phá sau này ở Trung Quốc, Mông Cổ và Argentina lại đặt ra sự nghi vấn về những gì các nhà cổ sinh vật học biết về mối quan hệ giữa loài chim và những loài sinh vật có thân giống như chim.

Năm 2011, các nhà khoa học đã phát hiện ra một hóa thạch ở Liêu Ninh, Trung Quốc. Mẫu hóa thạch này có sự kết hợp các đặt điểm của nhiều loài chim và có thân giống chim, trong đó có cả loài Điểu long lông vũ Archaeopteryx. Việc phát hiện ra mẫu vật này khiến nhiều người đặt ra câu hỏi: “Loài Điểu long lông vũ Archaeopteryx thực sự là tổ tiên của loài chim hay chỉ là họ hàng gần xa của dòng dõi cuối cùng đã sinh ra chim?”.

Những nghiên cứu chuyên sâu hơn sau này về cả những mẫu vật mới và cũ trong việc phân tích các đặc điểm của chúng đã chỉ ra rằng Điểu long lông vũ Archaeopteryx cùng với phần lớn các loài khủng long họ hàng của chúng chính là một con chim cơ bản cũng như là đại diện lâu đời nhất của dòng họ các loài chim, trong đó, Điểu long lông vũ Archaeopteryx là tổ tiên của dòng dõi chim có thể chiến đấu (mà ngày này được biết đến như đại bàng hay chim ưng). Những nghiên cứu mới nhất này đã được công bố trên tạp chí Nature. Vì vậy Điểu long lông vũ Archaeopteryx được gọi là loài chim thủy tổ.

Những tranh cãi về cách bay của Điểu long lông vũ Archaeopteryx

Điểu long lông vũ Archaeopteryx có thể bay được hay không và nếu có thể bay thì chúng bay theo cách nào? Những mẫu vật về được tìm thấy chỉ hai năm sau khi Darwin công bố nghiên cứu về nguồn gốc của các loài, chính vì vậy, câu hỏi liệu Điểu long lông vũ Archaeopteryx sinh sống trên mặt đất, bay liệng hay có thể bay đã trở thành chủ đề được tranh luận kể từ thời Darwin cho đến nay.

Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện nhằm tìm kiếm bằng chứng và giải đáp câu hỏi này như dùng tia X mạnh để quan sát bên trong xương của Điểu long lông vũ Archaeopteryx, quét hóa thạch trong máy gia tốc hạt, hay sử dụng phóng xạ. Kết quả những nghiên cứu này là:

• Cấu trúc xương của chúng gần như rỗng giống như các loài chim hiện đại.
• Phần xương cánh của chúng có sự phát triển giống với hầu hết các loài chim hiện đại và phù hợp với việc đập cánh để bay những quãng ngắn hoặc bay bật lên.
• Điểu long lông vũ Archaeopteryx đã có sự tiến hóa để phù hợp với việc bay chủ động ngẫu nhiên với tốc độ bay nhỏ nhất của chim thủy tổ này là 7,6m/giây, có thể đập cánh bay, nhưng không được lâu.

Hiện nay có hai 2 giải thiết chính được đưa ra về cách thức bay của chúng:

• Chúng đã leo trèo trên cây, rồi chuyển dần sang bay từng đoạn ngắn và tiến tới bay lượn.
• Hoặc chúng đã chạy trên 2 chi sau còn 2 chi trước dùng để vồ bắt mồi, dần dần chi trên phát triển thành cánh bay.

Lưu trữ và bảo tồn

Với 12 mẫu vật tương đối hoàn chỉnh được tìm thấy và phục hồi, phần lớn chúng đang được lưu giữ ở Bảo tàng lịch sử tự nhiên tại Munich, Đức và Viện Bảo Tàng Vạn Vật Học Hoa Kỳ (The Academy Of Natural Sciences Of Drexel University). Ngoài ra, có vô số những mô hình mô phỏng kích thước của Điểu long lông vũ Archaeopteryx được trưng bày ở nhiều bảo tàng và viện nghiên cứu trên khắp thế giới để mọi người có thể chiêm ngưỡng.

Một số tư liệu tham khảo về Điểu long lông vũ Archaeopteryx

Hiện nay, tuy có khá nhiều các tài liệu tham khảo thêm về loài này được dịch sang tiếng Việt nên các bạn có thể tìm đọc dễ dàng. Tuy nhiên, dường như vẫn chưa có được những bản dịch thật sự hoàn chỉnh nên nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về Điểu long lông vũ Archaeopteryx thì dưới đây là một số trang web bằng tiếng anh để bạn tham khảo:

• Natural History Museum: Đây là nơi tổng hợp thông tin cơ bản nhất kèm theo hình ảnh của các loài khủng long, trong đó có Điểu long lông vũ Archaeopteryx và bạn có thể truy cập tại: https://www.nhm.ac.uk/discover/dino-directory/archaeopteryx.html.
• Dino checker: Link truy cập nhanh để tìm hiểu về loài Điểu long lông vũ Archaeopteryx: http://www.dinochecker.com/dinosaurs/ARCHAEOPTERYX.

Ngoài ra, các bạn cũng có thể xem những hình ảnh trực quan hơn về loài Điểu long lông vũ Archaeopteryx qua những video trên Youtube:

• Video giới thiệu sơ lược cuộc sống và những thói quen của Điểu long lông vũ Archaeopteryx: https://www.youtube.com/watch?v=rFNp7RP0b3k.
• Video về quá trình phát hiện và nghiên cứu về Điểu long lông vũ Archaeopteryx: https://www.youtube.com/watch?v=GudBjmi3mII.

Ngoài ra, các bạn còn có thể tìm đọc các đầu sách như là “Mesozoic birds: above the heads of dinosaurs” do  L. M. Chiappe và L. M. Witme biên soạn, xuất bản năm 2002.

Hy vọng rằng bài viết của chúng tôi đã đem lại cho các bạn những thông tin thú vị về loài Điểu long lông vũ Archaeopteryx). Các bạn hãy cùng chia sẽ những ý kiến về loại khủng long này bằng cách bình luận ở bên dưới và hãy tiếp tục đồng hành cùng chúng tôi nhé!